BERLIJN – In het oude Midden-Oosten had één enkel overkoepelend conflict – dat tussen Israel en de Arabische landen – vele fronten, en was het het privilege van het Westen om de oliestroom naar de wereldeconomie te beschermen. In het nieuwe Midden-Oosten is het bepalende conflict een bredere strijd tussen meerdere spelers, die uit zijn op regionale hegemonie.
Deze nieuwe strijd is begonnen toen de vroegere Amerikaanse president Barack Obama de bredere terugtrekking van de VS uit de regio initieerde, maar is onder Donald Trump geïntensiveerd. Obama had tenminste nog een politieke visie voor de regio. Nadat de nucleaire overeenkomst met Iran van 2015 een kernwapenwedloop had voorkomen, hoopte hij dat een versoepeling van de sancties en snellere economische groei de geleidelijke reïntegratie van Iran in de internationale gemeenschap mogelijk zouden maken. Trump heeft daarentegen geen strategie en wil de terugtrekking van Amerika uit de regio, momenteel zichtbaar in de vorm van het openlijke verraad van de Koerden in Syrië, aan het oog onttrekken met behulp van militante retoriek en grootschalige wapenexporten naar de partners en bondgenoten van de VS in de Golfregio.
Op zijn beurt heeft Saoedi-Arabië, de rijke, grotendeels soennitische macht van de regio (als je Turkije even buiten beschouwing laat), lange tijd ambities gekoesterd voor regionale hegemonie – althans in de Perzische Golf en op het Arabisch schiereiland. Daarbij wordt het voornamelijk shiitische Iran als de grootste rivaal gezien. De afgelopen jaren zijn Iran en Saoedi-Arabië via hun bondgenoten verwikkeld geraakt in een rampzalige oorlog in Jemen, die heeft geresulteerd in een enorme hoeveelheid burgerslachtoffers en een humanitaire catastrofe.
Maar de situatie is vorige maand veranderd, toen een nachtelijke aanval op het hart van de Saoedische olie-industrie schokgolven door de wereldeconomie zond. Diverse drones slaagden erin onopgemerkt het Saoedische luchtruim binnen te dringen, waar zij precisieaanvallen uitvoerden op belangrijke olie-installaties. De Saoedische luchtverdediging – als die er al was – lijkt geslapen te hebben, wat erop duidt dat de aanvallers over grondige kennis van de lokale omstandigheden beschikten.
Een middernachtelijke aanval zonder waarschuwing vooraf roept voor de hand liggende vragen op. Wie hebben dit gedaan, en hoe hebben ze het voor elkaar gekregen? De door Iran gesteunde Houthi-rebellen in Jemen hebben de verantwoordelijkheid opgeëist, maar zij verkeren niet in de positie om een dergelijke aanval uit te voeren. Gezien de gebruikte technologie en de benodigde logistieke vaardigheden is Iran de enige plausibele verdachte, ondanks de hevige ontkenningen van de Iraanse regering. En in termen van een motief en een belang is het sowieso duidelijk dat Iran het meest van de aanval heeft geprofiteerd.
Saoedi-Arabië is immers vernederd in de ogen van de wereld en in zijn hem gezet als een brullende papieren tijger. Naast het onmiskenbare onvermogen van de Saoedische contra-spionage om de aanval te ontdekken of af te wenden is het een evenmin onmiskenbaar feit dat Saoedi-Arabië de oorlog in Jemen vroeg of laat zal verliezen. Op dat moment zullen de hegemonistische aspiraties van het land een nog grotere bron van spot worden.
En daarom ligt de verantwoordelijkheid voor de aanval op Saoedi-Arabië uiteindelijk vrijwel zeker bij Qassem Suleimani, de generaal die leiding geeft aan de eenheid voor buitenlandse operaties van de Islamitische Revolutionaire Garde van Iran. Met deze aanval heeft Iran bewezen een grote regionale macht te zijn, met indrukwekkende technische en logistieke vaardigheden, die niet zo makkelijk gedwarsboomd kan worden. Dat zou de strategische verhoudingen in de regio fundamenteel kunnen veranderen. Alle oliemonarchieën aan de Arabische kant van de Perzische Golf heroverwegen ongetwijfeld nu al hun buitenlandse beleid, belangen en loyaliteiten.
Iran heeft Trump eveneens zwak doen overkomen. Na zijn weigering om militair te reageren op een aanval op een gekoesterde regionale bondgenoot heeft Trump zijn nationale veiligheidsadviseur John Bolton ontslagen, een aartsvijand van het Iraanse regime. Niemand hoeft een traan te laten om Bolton. Maar evenmin kun je de mogelijkheid uitsluiten dat zijn ontslag deze aanval heeft uitgelokt.
Trumps amateurisme op buitenlands-politiek gebied – zijn gebruik van militante bombast om zijn gebrek aan plausibele opties en strategie te maskeren – lijkt een cruciale rol te hebben gespeeld in het veroorzaken van de huidige toestand. Zijn besluit om de Iraanse nucleaire deal vaarwel te zeggen, zonder na te denken over wat er daarna zou komen, is het toppunt van dwaasheid gebleken en kan heel gevaarlijk zijn.
Maar er is ook een andere dynamiek die overwogen moet worden. Na de top van de G7 in het Franse Biarritz eind augustus was er sprake van een mogelijke ontmoeting tussen Trump en de Iraanse president Hassan Rouhani. De aanval op de Saoedische oliefaciliteiten kwam slechts een paar weken later, kort voordat beide leiders in New York waren voor de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, waar ze elkaar hadden kunnen ontmoeten. De vraag is derhalve of de aanval een gevolg was van een bredere interne machtsstrijd tussen Iraanse radicalen en gematigden.
Hoe dan ook, nu de positie van Saoedi-Arabië aan het eroderen is, zijn de twee resterende militaire machten in de regio Israel en Iran. De twee landen lijken al op weg naar een gevaarlijke confrontatie. Israel is zeer bezorgd over het klaarblijkelijke vermogen van Iran om nauwkeurige langeafstandsaanvallen uit te voeren met drones of ballistische dan wel kruisraketten. En alsof dat al niet een aanzienlijke bedreiging is voor Israels nationale veiligheid, kan Iran proberen Hezbollah of zijn andere regionale bondgenoten uit te rusten met soortgelijke wapens.
Als Israel zou worden aangevallen met dezelfde precisie en hetzelfde vernuft als dat van de aanval op Saoedi-Arabië, zou het Midden-Oosten in een oorlog worden gestort van een omvang die groter is dan alles wat het tot nu toe heeft ervaren. Helaas (maar fijn voor de Russische president Vladimir Poetin) is dit de werkelijkheid in een wereld waarin de VS iedere pretentie van mondiaal leiderschap heeft laten varen.
Vertaling: Menno Grootveld
BERLIJN – In het oude Midden-Oosten had één enkel overkoepelend conflict – dat tussen Israel en de Arabische landen – vele fronten, en was het het privilege van het Westen om de oliestroom naar de wereldeconomie te beschermen. In het nieuwe Midden-Oosten is het bepalende conflict een bredere strijd tussen meerdere spelers, die uit zijn op regionale hegemonie.
Deze nieuwe strijd is begonnen toen de vroegere Amerikaanse president Barack Obama de bredere terugtrekking van de VS uit de regio initieerde, maar is onder Donald Trump geïntensiveerd. Obama had tenminste nog een politieke visie voor de regio. Nadat de nucleaire overeenkomst met Iran van 2015 een kernwapenwedloop had voorkomen, hoopte hij dat een versoepeling van de sancties en snellere economische groei de geleidelijke reïntegratie van Iran in de internationale gemeenschap mogelijk zouden maken. Trump heeft daarentegen geen strategie en wil de terugtrekking van Amerika uit de regio, momenteel zichtbaar in de vorm van het openlijke verraad van de Koerden in Syrië, aan het oog onttrekken met behulp van militante retoriek en grootschalige wapenexporten naar de partners en bondgenoten van de VS in de Golfregio.
Op zijn beurt heeft Saoedi-Arabië, de rijke, grotendeels soennitische macht van de regio (als je Turkije even buiten beschouwing laat), lange tijd ambities gekoesterd voor regionale hegemonie – althans in de Perzische Golf en op het Arabisch schiereiland. Daarbij wordt het voornamelijk shiitische Iran als de grootste rivaal gezien. De afgelopen jaren zijn Iran en Saoedi-Arabië via hun bondgenoten verwikkeld geraakt in een rampzalige oorlog in Jemen, die heeft geresulteerd in een enorme hoeveelheid burgerslachtoffers en een humanitaire catastrofe.
Maar de situatie is vorige maand veranderd, toen een nachtelijke aanval op het hart van de Saoedische olie-industrie schokgolven door de wereldeconomie zond. Diverse drones slaagden erin onopgemerkt het Saoedische luchtruim binnen te dringen, waar zij precisieaanvallen uitvoerden op belangrijke olie-installaties. De Saoedische luchtverdediging – als die er al was – lijkt geslapen te hebben, wat erop duidt dat de aanvallers over grondige kennis van de lokale omstandigheden beschikten.
Een middernachtelijke aanval zonder waarschuwing vooraf roept voor de hand liggende vragen op. Wie hebben dit gedaan, en hoe hebben ze het voor elkaar gekregen? De door Iran gesteunde Houthi-rebellen in Jemen hebben de verantwoordelijkheid opgeëist, maar zij verkeren niet in de positie om een dergelijke aanval uit te voeren. Gezien de gebruikte technologie en de benodigde logistieke vaardigheden is Iran de enige plausibele verdachte, ondanks de hevige ontkenningen van de Iraanse regering. En in termen van een motief en een belang is het sowieso duidelijk dat Iran het meest van de aanval heeft geprofiteerd.
Saoedi-Arabië is immers vernederd in de ogen van de wereld en in zijn hem gezet als een brullende papieren tijger. Naast het onmiskenbare onvermogen van de Saoedische contra-spionage om de aanval te ontdekken of af te wenden is het een evenmin onmiskenbaar feit dat Saoedi-Arabië de oorlog in Jemen vroeg of laat zal verliezen. Op dat moment zullen de hegemonistische aspiraties van het land een nog grotere bron van spot worden.
SPRING SALE: Save 40% on all new Digital or Digital Plus subscriptions
Subscribe now to gain greater access to Project Syndicate – including every commentary and our entire On Point suite of subscriber-exclusive content – starting at just $49.99.
Subscribe Now
En daarom ligt de verantwoordelijkheid voor de aanval op Saoedi-Arabië uiteindelijk vrijwel zeker bij Qassem Suleimani, de generaal die leiding geeft aan de eenheid voor buitenlandse operaties van de Islamitische Revolutionaire Garde van Iran. Met deze aanval heeft Iran bewezen een grote regionale macht te zijn, met indrukwekkende technische en logistieke vaardigheden, die niet zo makkelijk gedwarsboomd kan worden. Dat zou de strategische verhoudingen in de regio fundamenteel kunnen veranderen. Alle oliemonarchieën aan de Arabische kant van de Perzische Golf heroverwegen ongetwijfeld nu al hun buitenlandse beleid, belangen en loyaliteiten.
Iran heeft Trump eveneens zwak doen overkomen. Na zijn weigering om militair te reageren op een aanval op een gekoesterde regionale bondgenoot heeft Trump zijn nationale veiligheidsadviseur John Bolton ontslagen, een aartsvijand van het Iraanse regime. Niemand hoeft een traan te laten om Bolton. Maar evenmin kun je de mogelijkheid uitsluiten dat zijn ontslag deze aanval heeft uitgelokt.
Trumps amateurisme op buitenlands-politiek gebied – zijn gebruik van militante bombast om zijn gebrek aan plausibele opties en strategie te maskeren – lijkt een cruciale rol te hebben gespeeld in het veroorzaken van de huidige toestand. Zijn besluit om de Iraanse nucleaire deal vaarwel te zeggen, zonder na te denken over wat er daarna zou komen, is het toppunt van dwaasheid gebleken en kan heel gevaarlijk zijn.
Maar er is ook een andere dynamiek die overwogen moet worden. Na de top van de G7 in het Franse Biarritz eind augustus was er sprake van een mogelijke ontmoeting tussen Trump en de Iraanse president Hassan Rouhani. De aanval op de Saoedische oliefaciliteiten kwam slechts een paar weken later, kort voordat beide leiders in New York waren voor de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, waar ze elkaar hadden kunnen ontmoeten. De vraag is derhalve of de aanval een gevolg was van een bredere interne machtsstrijd tussen Iraanse radicalen en gematigden.
Hoe dan ook, nu de positie van Saoedi-Arabië aan het eroderen is, zijn de twee resterende militaire machten in de regio Israel en Iran. De twee landen lijken al op weg naar een gevaarlijke confrontatie. Israel is zeer bezorgd over het klaarblijkelijke vermogen van Iran om nauwkeurige langeafstandsaanvallen uit te voeren met drones of ballistische dan wel kruisraketten. En alsof dat al niet een aanzienlijke bedreiging is voor Israels nationale veiligheid, kan Iran proberen Hezbollah of zijn andere regionale bondgenoten uit te rusten met soortgelijke wapens.
Als Israel zou worden aangevallen met dezelfde precisie en hetzelfde vernuft als dat van de aanval op Saoedi-Arabië, zou het Midden-Oosten in een oorlog worden gestort van een omvang die groter is dan alles wat het tot nu toe heeft ervaren. Helaas (maar fijn voor de Russische president Vladimir Poetin) is dit de werkelijkheid in een wereld waarin de VS iedere pretentie van mondiaal leiderschap heeft laten varen.
Vertaling: Menno Grootveld